Shkruan:
Xhafer Shatri
1. Dera e humnerës
Në jetën që e jetojmë vetëm një herë, ndër mallkimet e mëdha që mund të përplasen mbi njeriun janë: Sëmundja, humbja e lirisë ( burgimi ) dhe mërgimi. Edhe skamja gjithsesi, sepse ajo, si kanceri, ia bluan dinjitetin jo vetëm burrit, por edhe gurit.
Malli për vendlindjen e për atdheun ka qenë objekt trajtimi që nga Homeri e këtej. Në viset e ndryshme bregdetare ende ka këngë të shkreta për detarët e lidhur me zinxhir që krejt jeta u shkonte në barkun e galisë duke çarë detin me krah e me lpatra, pa e parë, gati kurrë, diellin me sy.
Jeta e tyre ishte një gjëmë që vetëm vdekja i jepte fund. Si skllevërit e galive dikur, më vonë, ishin edhe skllevërit afrikanë, kur i ngarkonin me përdhunë në anije për t’i shitur në tregun e robërve gjithandej nëpër botë. Sipas kronikanëve, kur këta të fundit i vërshonte malli për familjen, për vendlindjen e sidomos për lirinë e grabitur, e refuzonin ushqimin dhe vdisnin ngadalë. Derisa zotërit mizor nuk e zbuluan hekurin e skuqur si mundësi për t’ua hapur gojën dhe për t’i ushqyer me përdhunë.
2. Malli si sëmundje
Më 22 janar 1506 Papa, Juli i Dytë, formoi Gardën Papnore e cila prej atëherë e deri sot përbëhet nga ushtarë zvicëranë. Gati që të gjithë malësorë.
Shumë prej tyre kur shkonin në qytetin mijëvjeçar, të rrethuar me mure, sëmureshin nga malli për familjen, për bjeshkët, për krojet, për shkrepat e për pishat…
Nuk u hahej ushqimi dhe vdisnin, sepse malli kthehej në pashpresë e trishtim të pashërueshëm.
Për herë të parë këtë dukuri e trajtoi shkencorisht mjeku zvicëran, Johannes Hofer, në një raport të publikuar në vitin 1688.
Këtë sëmundje ai e quajti nostalgji që ishte një bashkim i fjalëve greke nostos kthimi dhe algos dhimbja.
3. Malli i shqiptarëve
Pa folë për këngët e nizamëve, që janë tregim, vajtim më vete, poezitë më të bukura të letërsisë sonë, i janë kushtuar mallit që të përvëlon ne dhé të huaj. Meqë proza i zbret ndjenjat në tokë, përshkrimi i mallit për Shqipërinë nga i madhi Faik Konica mbetët më i ploti dhe më i sakti:
“ Kur vete njeriu, i lire e i vetem, larg atdheut – viset e reja, ndryshimi i zakoneve, embelsia e udhetimit e nje mije gjera qe vihen re nder popuj te huaj, te gjitha keto ta pergezojne zemren e te bejne jo te harosh Shqiperine, po te mos te veje tek ajo aq dendur mendja. Me tutje, si ngopen syte se pari ndryshime, gazi shuhet pak nga pak. S`di ç`te mungon, s`di se ç`te duhet. Nje hije trishtimi ta mbulon fytyren; e, pike se pari here-here, mbastaj me dendur e me ne fund shpesh e pothuaj kurdo e kudo, kujtimi i prinderve, i miqve e shokeve, kujtimi i dheut ku u lindem e u rritem, ku qajtem foshnja e ku lozem djelm, kujtimi i atyre maleve larg te cileve nuk rron dot mire nje shqiptar, kujtimi i kombit, qe, me gjithe ca te liga qe ka, eshte kombi yne, e me teper kujtimi e deshira e etja e gjuhes sone ta shtrengojne e ta derrmojne me te vertete zemren.
Ah, malli i Shqiperise, malli i atdheut te dashur, i shenjte mall e dashuri e shenjte, kush eshte ai shqiptar qe s`e ka pasur ne dhe te huaj! Duhet te jeshe jashte Shqiperise, e te jesh larg, per te kuptuar se ç`force e ç`bukuri te embel ka per veshet kjo fjale: Shqiperi!
Ajo me e zbrazura leter, ajo fjala me e vogel, na sjell, kur vjen nga Shqiperia, nje gaz te parrefyeshem, se na sjell si nje cope te atdheut…“
4. Lirika e mallëngjimit
Poezitë e tre shkodranëve të mëdhenj, Filip Shirokës, Ndre Mjedjes dhe Gjergj Fishtës, kushtuar mallit për vendlindjen, me asgjë nuk ia lëshojnë udhën Shtegëtimit të Çajl Haroldit.
Filip Shiroka në poezitë e tij të mallit “Dallëndyshe shko“ dhe “Dallendyshe eja“, i drejtohet zogut shtetgtar, i cili ikën prej dimrit dhe vjen për ta sjellë pranverën:
SHKO DALLËNDYSHE
Udha e mbarë, se erdh prendvera,
shko në Shkodër, n’gjytet tim!
Shndet prej mejet të m’i falesh
fal me shndet gjytetit tim!
DALLËNDYSHE EJA
Mirë se vjen, me krahë te letë,
M’gzò me at zâ gjith âmbëlcim!
Kur jé nisë t’kam porositun
Me m’j’u falë gjytetit t’im?!
Atje malet n’i paç pá,
Aty âsht gjyteti i im!
Ndërkaq Ndre Mjeda është më i thellë, më modern dhe më i drejtpërdrejtë:
MALLI PËR ATDHE
Ndër njikto vênde për bukurí
Rrij tui gjimue.
 e bukur fusha kúr çilë prêndvéra,
E pertè malin.
Por gjith këto t’mira ngushllim nuk m’apin :
Shêndi i përtrîhet.
Poezia e Fishtës për mallin më shumë i ngjan Lamtumirës së Bajronit se sa epikës legjendare në “Lahuta e Malcisë“
Lamtumirë, vendet e mia
Lamtumirë, për sa t’jet jeta!
Nesër nade kur mbi ne,
s’ka me m’folë kush mue t’shkretit…
5. Kosova, një pikë në hartë e një det me mallë
Duke i rënë botës kryq e tërthur, edhe atje ku s’ta pret mendja, nëse kthjellesh sadopak nga mahnitja, shiko me vëmendje dhe do ta shohësh ndonjë fytyrë të zbehtë, një trup të shqetësuar që ecën shpejtë, një palë sy endërrimtarë që tregojnë se mendja e tij është diku, larg me një gjakim të kahershëm:
Me u kthy’ një ditë patjetër…
Afroju me kujdes e përshendete dhe do të bindesh se është shqiptar. Shqiptar i Anës së Lumenjve:
Arratisur, syrgjynosur,
Trup e shpirt i sakatosur.
…
Gjatë përbetimit ata kishin kërballë tyre Krishtin e gozhduar që, më shumë se fe, ishte dhe vazhdon të jetë identiteti i tyre, dhe lexonin në kor betimin, një varg i të cilit është lapidar:
“ Pasha lotët e mërgimtarëve! “
I njëjti fat me shqiptarët e Kosovës, që çdonjëri prej tyre e bart në strajcën e vet, një bjeshkë me mallë e një lkê me lotë.
6. Duhet me u kthy’ se nuk bën ndryshe
Kur kthehesh një ditë, së pari të deh liria, pastaj të vret shtëpia bosh, sepse shumicën i gjen në vorre. Krahas mungesës së më të shtrenjtëve, nuk i gjen askund kujtimet e fëminisë e të rinisë së humbur, sepse koha i ka tretë e i ka bërë pluhur e hi.
Ndërsa sh’pia djegë e oborri shkret.
Menjëherë pastaj duhet me shku te varret e dëshmorëve. Ata janë gjithandej. Çdo brez dëshmorët e vet, por të gjithë të rinj e të freskët në kujtesën e kombit. Kombit të lodhur e të dërrmuar nga çizmja e huaj.
Asgjë nuk është më siç e ke lënë dikur. Veç bjeshkëve.
Nuk ka fjalë që përshkruan këtë laryshi ngjyrash, lisash, krojesh e shpatesh.
Nuk ka me këtë tokë…
7. Gjithandej vorre e dëshmorë
Tri vorre e coll një trup: Ahmet Nikçi në mes emrave të të dy djemve, trupat e të cilëve kanë mbetur aty ku u vranë, në luftë me armiqtë e kahershëm: njëri prej tyre Dema, 38 vjeç, u vra më 16 nëntor 1941, në Pazar t’Ri, në Sanxhak.
Pas një viti, u vra Rexha, 29 vjeç, mbi Stankaj e Haxhaj, mu në kufi, te Kulla e Moknave.
Buzë një ograje, mu pranë rrugës, një vorr tjetër: Sokol Idriz Shabaj. I vrarë në vitin e përgjakshëm 1945. Ishte 37 vjeç.
Në luftën e fundit, këtu e 24 vjet më parë, tre djemtë rinj, njëri krejt shtalb, i korri kosa serbe e vdekjes, te Sheu i Llaze, në Shtupeq të Madh:
Asllan Nikqi, 23 vjeç
Faton Nikqi, 21 vjeç
Nuk kishin shpëtim, sepse ora e ligë ua kishte zënë priten në shpat, prapa një shkëmbi të pabesë.
Këto vorre e shumë të tjera si këto janë themeli i lirisë sonë.
Shkrimi është i mbrojtur, në rast kopjimi duhet të shënohet burimi dhe të mos ndryshohet përmbajtja e tij.
Be the first to comment